NHẤT CHI MAI - Mãn Giác Thiền Sư
Xuân khứ bách hoa lạc
Xuân đáo bách hoa khai
Sự trục nhãn tiền quá
Lão tùng đầu thượng lai
Mạc vị Xuân tàn hoa lạc tận
Đình tiền tạc dạ nhất chi mai.
Hòa Thượng Thích Thanh Từ dịch thơ
Xuân đi trăm hoa rụng
Xuân đến trăm hoa nở
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu, già đến rồi
Chớ bảo xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một cành mai.
LỜI BÀN
Kính đảnh lễ, kính tri ân vị thầy trí tuệ, một vị thiền sư lỗi lạc, may mắn thay chúng con có cơ duyên để được đắm mình trong lời dạy của ngài.
Thiền sư mở đầu bằng hai câu thơ rõ ràng, dứt khoát, không dài dòng, không hoa mỹ, ngài chỉ ngay cho chúng ta thấy quy luật của tự nhiên. Quy luật của thế gian là thế đó, cứ xuân đến thì hoa nở, xuân đi thì hoa tàn, một quy luật quen thuộc đến nỗi chúng ta … thường lãng quên!
Quy luật của đời người là sanh lão bệnh tử. Có sanh ắt có tử, đời người thì dài hơn một chút. Hoa thì chỉ hai tuần, bàng sanh thì có loài từ vài ngày, vài tháng đến vài chục năm, đời người thì cũng vậy từ vài ngày, vài tháng đến vài chục năm, có khi đến trăm năm. Thế thì có khác gì nhau đâu! Cho dù hoa hay người thì cũng giống nhau, phải tuân theo một quy luật bất biến, đó là sanh lão bệnh tử.
Đôi khi chúng ta cứ tin chắc rằng mình còn sống đến tám, chín mươi tuổi mới chết, người khác chết trẻ chứ ta thì không! Rồi phung phí tuổi thọ của mình. Cho nên thiền sư mới dạy cho đồ đệ thật rõ ràng.
Trước mắt việc đi mãi
Trên đầu già đến rồi.
Một lời cảnh tỉnh cho đệ tử lẩn tha nhân “đừng quên con nhé, con có thể chết bất cứ khi nào, và tuổi thọ của con chẳng dài lắm đâu, thoắt cái tóc đã bạc đầu rồi đấy, sắp chết rồi, hãy thức tỉnh đừng ngủ quên!”
Chúng ta là thế, thiển cận lại còn mau quên! Tâm lý con người chỉ thấy cái gì trước mắt, cái hiện tại diễn ra nên cảm xúc sanh khởi tức thì. Nhìn mai nở lòng rộn ràng niềm vui, cảm xúc dâng trào khi thấy mùa xuân về. Và rồi khi mùa xuân trôi qua, nhìn những cánh hoa mai rơi rụng thì lòng tiếc nuối, buồn ảo não, ước gì mùa xuân đừng ra đi!
Cũng vậy, ta chợt buồn khi thấy tóc điểm hoa râm, càng buồn hơn khi nó vội bạc cả mái đầu. Buồn khi chân đau, bởi biết rằng mình đã đến giai đoạn lão của đời người, vì nó đồng nghĩa với việc đến gần với cái chết. Chết thật dể sợ với người già, họ sợ hãi vì thấy mình cô đơn, lẻ loi nếu một mình ra đi, ôi! mình sẽ bị chôn vùi xuống đất, ngạt thở và lạnh lẽo quá!
Cảm xúc đó đâu khác gì câu thơ đầu, thiền sư đã cố tình đưa cái “tử” trước cái “sanh”, “Xuân đi trăm hoa rụng” để nhấn mạnh cảm xúc tiêu cực nơi con người. “Xuân đến trăm hoa nở” là sự tiếp theo của tử là sanh, một chuỗi sanh diệt diễn ra liên tục và bất biến.
Đây là bài thơ cuối cùng của ngài, là lời dạy chân thành cho những người học trò và cho cả tha nhân. Đây không phải là bài thơ tả cảnh hay tả tâm trạng của thi sĩ, mà đây là tinh hoa của một vị thầy đã ngộ đạo, của một đời tu hành chỉ cô đọng có vài câu, nhưng súc tích, uyên thâm, và đầy từ bi của một vị thầy cao quí, không phô trương, cũng chẳng dư lời.
Ngài chỉ cho chúng ta thấy một điều quan trọng, nếu sơ ý chúng ta không bắt được nghĩa thâm sâu này. Niềm vui đến rồi niềm vui đi! Hoa nở rồi lại hoa tàn! Tất cả những tiến trình này diễn ra được thì chúng phải có một điều kiện, đó là mùa xuân.
Tại mùa xuân mà hoa nở, cũng tại mùa xuân mà hoa tàn. Mùa xuân là mùa xuân, nó không mời hoa nở, nó cũng chẳng ép hoa phải tàn. Tại hoa mong manh quá, chỉ cần thời tiết ấm lên sau đông là hoa vội đâm chồi nảy lộc. Gía mà nó không bị ảnh hưởng của tiết trời thì nó đâu vội nở để rồi vội tàn!
Sanh trụ dị diệt hay sanh lão bệnh tử là quy luật tự nhiên và bất biến, không ai có thể đảo ngược hay chặn đứng quy luật này. Đức Thế Tôn, người nhận ra quy luật này và ngài chỉ cho chúng ta thấy. Sau sanh là Trụ, sau trụ là Dị, rồi sau Dị thì đến Diệt, hết Diệt lại đến Sanh... cứ như thế, nó có khác gì với Xuân Hạ Thu Đông đâu!
Thế mà khi bước vào giai đoạn Lão chúng ta lại buồn, lại sợ hãi! Tại mùa xuân mà hoa nở, cũng tại mùa xuân mà hoa tàn, mùa xuân là điều kiện để hoa nở, hoa tàn. Và buồn vui sanh khởi khi có điều kiện là Lão, mà Lão là quy luật bất biến, vậy cho dù ta buồn hay vui quy luật này vẫn đang diễn ra. Chúng đã diễn ra, đang diễn ra và sẽ diễn ra, không có ngày chấm dứt!
Đừng bảo Xuân tàn hoa rụng hết
Đêm qua sân trước một cành mai.
Thiền sư nói rằng “ này các con đừng lo lắng là hết hoa, cây mai vẫn còn đó, nó đã ở đó từ lâu rồi “đêm qua” có điều con không để ý khi nó chưa ra hoa đấy thôi”.
“Đêm qua sân trước một cành mai”
Chúng ta phải lưu ý ngài nói là một cành mai chứ không có nói một cành hoa! Làm sao hoa có thể nở được khi xuân đã qua? Nếu chúng ta nói rằng đây là cành hoa “đột biến” thì không thích hợp trong bài thơ này, còn nói đó là cành hoa nở ban đêm thì lại mâu thuẫn với hai câu thơ đầu, hai câu mở đầu ngài đã khẳng định rằng xuân đến hoa nở, xuân đi hoa tàn, cho nên đây chỉ là cành mai chứ không thể là cành hoa.
Thêm một ý nữa là hoa mai hay bất cứ hoa nào, kể cả lá cây thì đêm nó thường ngủ để khi ánh bình bình lên nó sẽ rực rỡ khoe mình dưới nắng mai. Ngoài ra thì hoa mai cánh nó rất mong manh, chỉ một cơn gió mạnh cũng làm hoa lã chã rơi, cho nên ban đêm sương ướt đẫm thì hoa mai khó mà bừng nở cả một cành.
Ngài chỉ muốn nhấn mạnh, muốn nhắc chúng ta “cây mai vẫn còn đó, sau vội buồn vội vui!” một bài thơ cáo tật thị chúng, nó không phải một bài thơ bình thường mà nó là một bài pháp cao siêu để dạy đệ tử trước lúc ra đi, cho nên chúng ta đừng bị văn chương đánh lạc hướng mình.
Chẳng phải thiền sư buồn vui với mùa xuân hay nói những việc cao xa, mà ngài nói đúng chân pháp cho đệ tử nghe, bởi thời gian của ngài không còn nhiều. Thiền sư chỉ cho chúng ta thấy cuộc đời con người khổ vì cảm xúc sanh khởi, mà cảm xúc là vô thường chúng chỉ sanh lên khi có điều kiện và thương thay chúng ta không nhận ra điều này nên khổ mãi!
- Khi mắt chúng ta chạm cảnh xấu thì sân phát sanh. Con mắt không có lỗi, cảnh xấu không có lỗi, con mắt luôn ở đó, cảnh xấu nó cũng luôn ở đó, chỉ có tâm sân sanh lên thôi.
- Khi mắt chúng ta chạm cảnh đẹp thì tham phát sanh. Con mắt không có lỗi, cảnh đẹp không có lỗi, con mắt luôn ở đó, cảnh đẹp nó cũng luôn ở đó, chỉ có tâm tham sanh lên thôi.
- Con mắt chỉ là con mắt, cảnh chỉ là cảnh, đẹp hay xấu là do tâm sanh.
Người trí nhận diện từng loại tâm một và không đắm mình vào tâm ấy, cho phép nó sinh và diệt mà không phản ứng. Như thế mới có thể nói “tâm bất biến giữa vòng đời vạn biến”. Ai nhận ra và hành được thì hiểu được câu “Duy Tuệ Thị Nghiệp” trong kinh Bát Đại Nhân Gíac.
Bài thơ cuối đời của một vị thầy cao quý thật rõ ràng và chính xác, suốt một đời tu ngài đã ngộ đạo, đã thấy rõ, đã liễu tri cái vô thường một cách tuyệt hảo. Ngài có dạy đệ tử đi về cõi nào đâu!! Thiền sư chỉ mong đệ tử nhận ra được sự thật mà thôi.
Đệ tử thông minh sẽ nương vào bài thơ này làm hành trang cho đời tu của mình, để thực tập hành giả chỉ cần: thứ nhất nhận diện được những cảm xúc vui hay buồn, thứ hai nhận diện nguyên nhân làm sanh vui buồn ấy, thứ ba là buông xuống, học từ câu “Trên đầu già đến rồi”, buông tâm tham muốn, sân si, buông giận hờn trách móc, buông gièm pha thị phi…buông cả việc… “muốn thành Phật”.
Một bài thơ, một bài pháp không chỉ dành cho đồ đệ, mà còn dành cho tất cả chúng ta, già cũng như trẻ, sang hay hèn, trí thức hay bình dân, tất cả cũng chỉ là những chúng sanh đang sống trong cõi ta bà bao trùm bởi si mê.
Một lần nữa chúng con xin đảnh lễ và tri ân lời dạy của ngài.
--- ct ---
